زبان کردی از شعبه های زبان فارسی به حساب می آید البته عده ای دیگر را نظر بر این است که جزء زبان های حوزه ایرانی بوده ولی خود زبانی مستقل است . زبان کردی خود به چند شاخه تقسیم می گردد . که یکی از این شاخه ها نیز زبان لکی می باشد . زبان لکی نسبت به سایر شاخه های کردی دارای گستره بیشتر و یکدستی بهتر می باشد به نقل از دکتر صدیق صفی زاده در کتاب تاریخ موسیقی کردی زبان لکی در استانهای کرمانشاه ، ایلام، شمال لرستان و شهرهای بدره ، کوت ، مندلی ، خانقین در عراق به آن تکلم می کنند . مرزهای فرهنگی ایران در غرب کشور رودخانه دجله و مرز زبان لکی رودخانه دیاله و دجله در غرب می باشد لک ها در کشورهای دیگر به نام کردهای شیعه شناخته می شوند .
پرهیز از فعالیتهای سیاسی بر علیه دولت های حاکم در دو سوی مرز سیاسی و انعطاف پذیری و دوری از جنجالهای سیاسی و تنازعات داخلیمجالی برای شهرت بیشتر آنان نسبت به کردهای اهل سنت باقی نگذاشته است . هر چه که زمان می گذرد فاصله زبان لکی با کردی بیشتر شده ولی فاصله آن با زبانهای فارسی کمتر می شود . دکتر صفی زاده لک ها را کرد ولی دکتر سکندر امانالهی بهاروند آنان را لر دانسته است . ولی عده ای دیگر لک را قومی مستقل می دانند .
می توان گفت که قبل از پیدایش اسلام زبان لکی بسیار به زبان کرمانجی نزدیک بود و یا عیناً همان زبان کرمانجی بود که با ظهور اسلام و واقع شدن عثمانی ها در شمال غربی ایران و نفوذ و سیطره آنان بر قسمتهایی از حوزه فرهنگی ایران و مرزهای سیاسی ایران خصوصآ در زمان صفویه و اشاعه مذهب تشیع در کل ایران سبب اختلاف مذهب در بینم این دو قسمت گردید و با وجود اختلاف مذهب قطعاً روابط بین این دو نواحی بسیار کم شد و هر دو طرف نظرشان به سوی دو مرکز با دو مذهب مختلف جلب گردید .
عبد ا… اوجالان مبارز خستگی ناپذیر و ضد تبعیض نژادی کرد در کتاب خود به نام جامعه کردستان ، شیخ ادریس بدلیسی را در سال 881 شمسی که در ان زمان عامل اصلی و جاسوس ترکها بود از عوامل مهمی می داند که نقش مؤثری در بردن مناطق کرد نشین به زیر حاکمیت عثمانی ها ایفا کرد که بوسیله ان سلطان سلیم عثمانی مناطق بسیار زیادی از ایران را برای همیشه اشغال کرد . با این وجود مردم آن مناطق هیچ تأثیری از زبان ترکی نگرفتند به قول درک کنیان در کتاب کردها و کردستان بیشتر از 80 درصد مردم حتی یک کلمه ترکی نمی دانند (این تحقیق مربوط به سال 1980 می باشد ) .
از عوامل مهم دیگری که بر مرز بندی میان زبانها اثر می گذارد رودخانه ها می باشند به عبارتی زبانها و فرهنگها از ستیغ کوهها به سلامت می گذرند ولی در گذر از عمق رودخانه های عمیق می میرند . از عوامل دیگر افتراق رو به تزاید زبان لکی با دیگر شاخه های زبان کردی همچنانکه گفته شد اختلاف مذهب می باشد اما بغیر از وجود حکومت عثمانی سنی مذهب و حکومت های شیعه در ایران و مناطق لک زبان ، می توان عامل دیگری برای دامن زدن به اختلاف مذهب ذکر کرد . . و ان هم وجود مذهب علی الهی ها در میان مناطق لک نشین می باشد گرچه از نظر گروه بندی علی الهی ها جز شیعیان محسوب می شوند ولی شیعیان چندان نسبت به انان نظر مثبتی ندارند . اما در واقع چه عاملی سبب وجود مذهب علی الهی ها در مناطق لک نشین شده است .
مرحوم اسفندیار غضنفری در مقدمه کتاب دیوان ملا پریشان که قدیمی ترین اثر مکتوب به زبان لکی در قرن هشتم است فضل ا… استر آبادی را که به لرستان امده و در باغ صوفیان بروجرد به تبلیغ پرداخته را عامل انتشار مذهب علی الهی داشته است . در واقع عامل مهمتری در رابطه با انتشار مذهب علی الهی ها وجود دارد که براحتی نقش استرآبادی محو می گردد . و آن هم جنگ نهاوند است که بین اعراب بدوی مهاجم و ایرانیان است که در منطقه خاوه و نورآباد روی می دهد چرا که با روی کار امدن خلیفه دوم حمله به ایران آغاز می شود و طی چند سال و در طی جنگهای متمادی و مختلفی که روی می دهد دست آخر به جنگ نهاوند منجر می شود . در این جنگ لشکریان ایرانیان که در نهاوند موضع گرفته اند برای چند ماه لشکریان اعراب را در نورآباد زمین گیر می کنند . در آن زمان حضرت علی (ع)هم همراه لشکریان است قطعاً شخصیتی همچون علی (ع) نتوانسته است در آن زمان بیکار بنشیند بلکه در میان مردم به تبلیغ و سرکشی و جلوگیری از تعدی اعراب به مردم پرداخته اند . لطف و بزرگواری و کرامت و شخصیت برجسته آن حضرت چیزی نبوده که از چشم مردم منطقه غافل بماند این است که مردم منطقه عاشق و شیفته آن حضرت می شوند . و درست به همین خاطر است که مکانها و اثراتی به نام جای پای اسب ان حضرت و یا قدمگاه مبارک آن حضرت زیارتگاه عاشقان آن حضرت است .
هر زبان دارای ویژگیها و خصلت های خاص خود است که قطعاً از روحیات مردم آن در طی قرون سرچشمه گرفته است . از ویژگیهای منحصر به فرد زبان لکی وجود هوره است . هوره در واقع راهی برای بیان احساسات درونی است که همزمان در بطن خویش آهنگ شعر و صدا و موسیقی را یکجا به همراه دارد .
زبان فارسی محاوره ای رایج امروز اکنون موقعیست که شروع به مخفف شدن و ساده تر شدن نهاده در حالیکه زبان لکی مدتهاست که این مرحله را طی کرده است . که نسبت به زبان فارسی یک جمله را ساده تر و کوتاهتر و روانتر می کند .و با پدید آمدن رادیو و تلویزیون و ادارات است دولتی ، کلمات لکی به تدریج به بوته فراموشی سپرده می شوند و اندک اندک این زبان به زبان لکی فارسی بسیار نزدیک می شود . برای نمونه کلماتی که تا چند دهه پیش در میان مردم بکار می رفت و اینک این کلمات جای خود را به واژه های فارسی سپرده اند ذکر می گردد . پژاره= غصه ، گشت= کل ، کاله= بردار ، بزر= بلند ، چرین = خواندن ، چریکه = فریاد ، چ م = رودخانه ، دستگیران= نامزدی ، ره ش= سیاه .
از لحاظ غنای واژه زبان لکی از زبان فارسی غنی تر است . البته همچنان که گفته شد در این زمان دیگر با شرایط پیش آمده در بسیاری جهات این حرف مصداق ندارد .
برای اثبات این ادعا که زبان لکی از نظر واژه غنی است و برای هر چیز اسم دارد می توان به یک نمونه اشاره کرد . کلمه گاو در زبان فارسی فقوا دو کلمه وجود دارد گوساله و گاو . ولی در زبان لکی واژه های متعددی وجود دارد که در موقعیت سنی ، کاری و جنس گاو را مشخص می کند مانند : گور= جیل ، نوکل ، نوکل میژ، ورزا، منگا- کله گا – گاجفت – کلول .
در زبان لکی برای اصوات موجود در طبیعت مانند صدای باد ، صدای آب ، صدای پا ، صدای حیوانات هم اسم وجود دارد مانند (کورنن) گاه)- قره قلد (کلاغ) – قیلنن(خروس ) - ورور(گوسفند)- لوله (گرگ) – صدای پا (ترچه) …
اما آنچه که مهم است این است که زبان فارسی و لکی چه رابطه ای با هم دارند و کدامیک بر دیگری اثر گذاشته اند با توجه به خواستگاه دو زبان با بعد مسافت بسیار طولانی وجود کوهها و رودخانه ها قطعاًَ در آغاز کمترین رابطه و یا هیچ یابطه ای نداشته اند ولی با توجه به اقلیم آب و هوایی و جغرافیایی و هم نژاد بودن زمینه ها و وجه اشتراک بسیاری برای نزدیکی این دو زبان وجود داشته است با پیدایش حکومت مادها در غرب ایران و گذر پادشاهان از مسیر هگمتانه و شوش از مناطق لک زبان وجود پایتخت ساسانیان در تیسفون که جزء مناطق لک زبان است . و شهرهای مهم و تاریخی همچون کرمانشاه و ایلام و عبور لشکریان ایران از مناطق به سوی روم قطعاً زبان لکی توانسته واژه هایش را به زبان فارسی قدیم رواج دهد اما امروز دیگر براحتی نمی توان تشخیص داد که این دو زبان چه مقدار بر هم اثر گذاشته چرا که حتی به شاهنامه فردوسی نمی توان استناد کرد که بگردیم کلمه ای لکی را در آن بیابیم مانند شعر:
نشانه نهادند بر اسب ریس سیاوش نکرد هیچ بر کس مکیس
کلمه مکیس به عنوان یک کلمه کاملاً لکی است ولی چون اکنون در زبان فارسی کلمه مصطلحی نیست پس ما می گوییم اصل این کلمه لکی است در حالیکه این منطقی نیست چرا که شاید کلمه اسب هم لکی باشد چون مردم این منطقه اولین کسانی بودند که در ایران اسب را بکار گرفتند و شاید بسیاری از کلمات دیگر هم این چنین باشند و حتی کتابی مانند شاهنامه چهارصد سال پس از انقراض ساسانیان که مرکز حکومتشان در تیسفون بود نگاشته شده است نمی تواند راهنمای خوبی برای استناد به اینکه چه مقدار این دو زبان بر هم اثر گذاشته اند باشد .
آمیختگی دو زبان اکنون بسیار زیاد شده است گرچه اکنون زبان لکی با تهاجم گسترده ادبیات فارسی از طریق گوناگون در حال حل شدن در زبان فارسی است . ولی این زبان به خاطر تعدد و گستردگی واژه ها هنوز هم مقاومت می کند البته اکنون اکثر جملات لکی می باشند .
با توجه به عدم وجود کتاب خاصی در مورد دو زبان فارسی و لکی مربوط به قبل از هجوم اعراب به ایرانیان بدرستی تشخیص اینکه کلمه ای از آغاز لکی بوده یا فارسی ، کاری غیر ممکن یا حد اقل بسیار مشکل است .
هر زبان در درون خود تجارب بسیاری از نسلهای گذشته را همچون ضرب المثلها ،داستان ها ، لالایی ها و بسیاری چیزهای دیگر را دارد که از بین رفتن آنها قطعاً ضررهایی را به دنبال خواهد داشت و با این علم شبکه های محلی صدا و سیما بوجود آمده اند خوب است صدا و سیمای لرستان در رسالت ایجاد شبکه محلی برای دوام زبانهای محلی این رسالت خویش را فراموش نکند و بخشی از برنامه هایش را به زبان لکی اختصاص دهد .
قطعاً مرگ هر زبان محلی ، نابودی گوشه ای از فرهنگ ایرانی است .
سرزمین ایران با زبان و فرهنگ ایرانی زنده است کشور مصر زبان خویش را با هجوم اعراب به آن سرزمین از دست داد و با آن کار هویت خویش را هم از دست داد .
لذا بر ماست که از هویت ، فرهنگ و زبان خویش بطور جد حراست کنیم . قطعاً اگر به زبانهای محلی و بومی بی توجهی شود زبان فارسی در جاهایی که با کمبود واژه مواجه می شود . به جای متوسل شدن به واژه هایی از زبانهای ایرانی به زبانهای خارجی خصوصاً عربی متوسل می شود .
در پایان از کلیه عزیزانی که زحمات بسیار برای بر پایی این فراخوان جهت احیاء زبانهای ایرانی و حراست از مرزهای فرهنگی انجام داده اند قدر دانی و تشکر می شود .
نویسنده : صید جلال رحیمی
نظرات شما عزیزان:
|
روز بخير كاربر مهمان! 
تبادل
لینک هوشمند
